کنترل فرم کالبدی بافت مسکونی با استفاده از روش کدهای فرم محور؛ نمونه موردی یک بافت نمونه در منطقه 1 شهر اصفهان

در دهه های اخیر، شهرهای ایران با افزایش سریع جمعیت و گسترش شهری مواجه بوده اند. این افزایش جمعیت و ناهمگنی آن ها، به همراه دانش و فن آوری های نوین در سطح بین المللی، سازمان دهی فضایی و کالبدی شهرها را دستخوش دگرگونی کرده است. وقتی پاسخ به تغییرات، فرآیندی آهسته و تدریجی باشد، انطباق توسعه کالبدی جدید در درون ساختار موجود شهر راحت تر خواهد بود، اما اگر سریع و در مقیاس کلان باشد، بسیار دشوار است که توسعه جدید در زمینه و بستر موجود شهر جای گیرد. برای ساماندهی این رشد و توسعه افسارگسیخته، استفاده از طرح های توسعه شهری ضرورت یافت که از ابزارهای متنوعی جهت دستیابی به اهداف مطروحه در این طرح های توسعه، بهره گرفته می شد. ضوابط و مقررات شهرسازی، نمونه ای از این ابزارها می باشد. اما بررسی برون دادهای کالبدی ضوابط و مقررات شهرسازی مورد عمل نظام شهرسازی ایران، گویای ناتوانی این ابزار در خلق فضاهای شهری مطلوب است. بخشی از این ناتوانی به جدایی برنامه ریزی از طراحی و عدم وجود فرآیندی تعریف شده و روشی منسجم برای تدوین این ضوابط برمی گردد. با وجود ضعف نسبی شرایط ایران به لحاظ تکامل ضوابط و مقررات شهرسازی، در شرایط جهانی این ابزار مسیر تحول خود در جهت تکامل را طی می کند. پژوهش حاضر با بررسی روند تغییرات ضوابط و مقررات شهرسازی در سیر جهانی، مشخص می سازد که با وجود تکامل نسبی رویکردهای معطوف به شهر و تهیه طرح های توسعه شهری، آخرین گونه از ضوابط و مقررات شهرسازی، تحت عنوان کدهای فرم محور، به عنوان تکامل یافته ترین و جهانی ترین گونه از ضوابط و مقررات مورد استفاده است. این کدها، فرم را در اولویت نسبت به عملکرد قرار می دهند و از این طریق سعی در خلق فضاهای مطلوب شهری دارند. این پایانامه سعی دارد تا با معرفی کدهای فرم محور و در عین حال انطباق این روش در پاسخ به شرایط شهرهای ایران، این کدها را به عنوان ابزار کاراتری در قیاس با ضوابط و مقررات شهرسازی مرسوم برای کنترل فرم کالبدی در تطابق با زمینه و خلق فضای شهری مطلوب معرفی کند. بدین منظور ابتدا با تعریف شاخص های مربوطه و تجزیه و تحلیل به روش توصیفی-تحلیلی، شدت شخصیت شهری پهنه های برش عرضی موجود در محدوده مورد مطالعه تعیین شد. بر اساس تأثیر ساختمان ها بر خلق فضاهای شهری نیز شاخص هایی برای تعیین گونه های ساختمانی موجود در محدوده تعریف شده و سپس با استفاده از تحلیل خوشه ای در نرم افزار spss این گونه های ساختمانی تعیین گردید. بعد از آن، طبق فرآیند تهیه و تدوین کدهای فرم محور، مراحل مستندسازی و چشم اندازسازی قرار داشت که درنهایت به تهیه نقشه مصور و شیت های چشم انداز پهنه های برش عرضی پیشنهادی ختم شد. در مجموع می توان به این نتیجه رسید که هرچند بومی سازی این کدها با توجه به شرایط شهرهای ایران، نیازمند مطالعات بیشتر و وسیع تری می باشد اما کدهای فرم محور در قیاس با ضوابط و مقررات شهرسازی طرح بازنگری طرح تفصیلی، ابزار کاراتری برای کنترل فرم کالبدی محسوب می شوند؛ به ویژه به این خاطر